Leestijd: 11 minuten

De Rotterdamse haven is sexy en absoluut onmisbaar voor de stad. Dat zouden mensen zich méér moeten realiseren, stelt Ahmed Aboutaleb, die onlangs na meer dan vijftien jaar afzwaaide als burgemeester van Rotterdam. Tijd om de balans op te maken. Havenbedrijf Rotterdam blikt in dit vraaggesprek met hem terug. Wat betekende Aboutaleb voor de haven, en wat betekende de haven voor hem?

Talloze keren is hij hier geweest, in het World Port Center. Het gebouw op de Wilhelminapier in Rotterdam-Zuid herbergt niet alleen de kantoren van Havenbedrijf Rotterdam, maar ook die van de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, waarvan burgemeester Aboutaleb voorzitter van het algemeen bestuur is. Nu, in zijn laatste weken als burgemeester van de stad aan de Nieuwe Maas, is hij hier misschien wel voor de laatste keer in deze functie. Het is voor hem in deze weken een aaneenschakeling van afscheid nemen. Hij doet zijn verhaal op de zestiende etage van het gebouw dat een fantastisch uitzicht biedt op het hele havengebied. Van Maasbruggen tot Maasvlakte.

Met de uitstraling van een comfortabele elder statesman vertelt hij tegelijkertijd losjes, serieus en bevlogen over de haven die zo onlosmakelijk aan ‘zijn’ stad verbonden is. Zo nu en dan druk gebarend met beide handen. De koffie voor hem op tafel – met daarin een wolkje poedermelk en een zelf meegenomen zoetje uit zijn binnenzak – vliegt tot twee keer toe bijna om. Zeker wanneer het gaat over werkgelegenheid in de haven en over hoe we meer jonge mensen kunnen enthousiasmeren om in de haven te komen werken, waarover later meer.

Maar eerst spoelen we terug naar 2009, het jaar waarin Aboutaleb aantrad als burgemeester. De stad had net afscheid genomen van Ivo Opstelten, een man met een totaal andere uitstraling, stijl en politieke achtergrond dan Aboutaleb. En hoewel we het ons nu amper kunnen voorstellen: deze nieuwe man, van PvdA-huize én van Marokkaanse achtergrond, werd aanvankelijk niet door iedereen juichend binnengehaald als nieuwe burgervader. Ook niet in de haven.

Uw voorganger, Ivo Opstelten, had een andere stijl in zijn burgemeesterschap vergeleken met u. Heeft u het idee dat bedrijven in de haven daaraan moesten wennen?

“Ik denk eerlijk gezegd dat het bedrijfsleven uiteindelijk positief verrast is door de relatie die ik in de loop der jaren met bedrijven in binnen- en buitenland heb opgebouwd, en de betekenis die ik daarin heb gehad. Je hebt natuurlijk altijd van die berichten die rondgaan in het bedrijfsleven als ze horen dat er een nieuwe burgemeester komt met een PvdA-signatuur. Van: ‘O, daar gaan we weer!’ Maar in de loop der jaren hebben we enorm verbond opgebouwd. Vervolgens moet je als burgemeester natuurlijk wel laten zien dat je je inzet voor die bedrijven. Als je nu aan verschillende bedrijven in de Rotterdamse haven vraagt: hoe is je relatie met de burgemeester geweest de afgelopen vijftien? Dan denk ik dat je daar overwegend positieve antwoorden op krijgt. Daar ben ik heel blij mee.”

De burgemeester roert in zijn koffie en vervolgt: “Ik denk dat je mijn rol in de haven kunt vergelijken met mijn rol bij veiligheid: waar mensen verwachten dat een burgemeester met een PvdA-achtergrond een zachte heelmeester is, met alle stereotyperingen die daarbij horen, daar heb ik het tegenovergestelde laten zien. Ik lach vooroordelen altijd weg. Bedrijven in de haven verwachtten toen misschien dat ik antikapitalistisch zou zijn. Voor mij was het juist heel belangrijk dat onze haven de economische autonomie van Europa vertegenwoordigt. Het is een plek die in grote mate bijdraagt aan de zekerheden die burgers nodig hebben, op het vlak van energie, voedsel en werkgelegenheid. Dat geldt voor Rotterdam, maar ook voor Europa en ver daarbuiten. Er werken tienduizenden mensen in de haven. Indirect zorgt de haven ervoor dat miljoenen mensen hun boterham kunnen verdienen.”

Tegelijkertijd moet u ook kritisch zijn op de bedrijven in de haven, bijvoorbeeld vanwege milieuvraagstukken.

“Dat hoort erbij als burgemeester. Dan gaat het over de kwaliteit van het water van de Nieuwe Maas of over luchtvervuiling. Maar het gesprek over die soms lastige vraagstukken was altijd mogelijk, in mijn ervaring. Ik herinner mij dat ik niet lang na mijn aantreden al zei dat we de kolencentrales in de haven dicht moesten. Daar was men in de haven niet heel blij mee, maar nu is het evident dat ze gesloten zijn en dat de laatste centrale zal gaan sluiten. Als burgemeester moet je soms de tijdgeest een beetje vooruit zijn. De energietransitie was toen ook zo’n vraagstuk waarvan bedrijven zeiden: ‘Als we daar nu aan moeten meedoen, verliezen we onze concurrentiepositie’. Maar nu zie je dat alle havens volop bezig zijn met de transitie.”

Dat geldt ook voor de manier waarop hij omging met veiligheid in de haven, stelt Aboutaleb. Aanvankelijk waren bedrijven bang dat de strenge, vernieuwende aanpak van de burgemeester ten koste zou gaan van bedrijven. “Daar verwees Deltalinqs-voorzitter Victor van der Chijs nog naar bij het Deltalinqs Jaardiner, eerder dit jaar. Dat het in het begin wat frictie gaf, maar dat iedereen gebaat is bij een veilige haven. Daar zijn we uiteindelijk goede partners in geworden.”

Aboutaleb noemt het probleem van de invoer van drugs in de haven een ander moeilijk dossier. “Dat bracht mij in conflict met toenmalig staatssecretaris Aukje de Vries, van VVD-huize, die natuurlijk werd beïnvloed door de lobby van fruithandelaren. Die zeiden dat ze ernstige last zouden hebben van de 100 procent controle van containers in de haven.”

Een lichte glimlach verschijnt op het gelaat van de burgemeester. “Het was wel bijzonder om te zien dat een VVD-staatssecretaris, die ook van law and order en de strijd tegen drugsis, tegen je zegt: ‘Maar u gaat nu wel erg hard, burgemeester van de PvdA’. Dat vond ik wel mooi, daar heb ik zelfs van genoten.”

Toch bleek die aanpak te werken, stelt Aboutaleb. “Als gevolg van die gesprekken is de douane echt het goede gaan doen. Het kwam de veiligheid in de haven ten goede. Natuurlijk zorgen die maatregelen eerst voor wat frictie met bedrijven en rederijen in de haven. Zij vonden dat dit gesprek op het allerhoogste niveau gevoerd moest worden, dus daar luisterde ik naar. Minister-President Mark Rutte en de premier van België zijn toen met hen in gesprek gegaan. Dat maakte mijn band met de bedrijven in de Rotterdamse haven ook hechter. Ik kon laten zien: er is een commitment, ik neem jullie zorgen serieus. Dat is belangrijk voor iedereen die in de haven werkt.”

Op het moment zijn er zorgen over het dalend aantal jongeren dat in de haven wil werken. Hoe kunnen we jonge mensen laten zien dat het de moeite waard is om je brood te verdienen in de haven?

“De Rotterdamse haven is sexy, dus laat hen ook zíén dat het werk sexy is. Ik heb in de haven geen bedrijf gezien waar ik zelf niet had willen werken. Het is een fantástische omgeving om je baan in uit te mogen voeren. Maar belangrijker nog is dat we jonge mensen, maar eigenlijk mensen van alle leeftijden, moeten laten inzien dat je hier gewoon heel goed kunt verdienen. En dat het imago van vies en zwaar werk achterhaald is. Er is van alles te doen, niet alleen fysiek werk. Geautomatiseerde terminals vragen om een hele andere expertise. Dat vraagt om mensen die verstand hebben van automatisering en ICT, om mensen die verstand hebben van accu’s. En ik denk dat in de haven van de toekomst mensen nog meer remote zullen kunnen werken.”

Aboutaleb maakt daarmee een sprongetje naar zijn eigen buurt in Rotterdam-Kralingen. “Ik snap heel goed dat bedrijven daar met prioriteit glasvezel neerleggen, omdat ze denken: daar wonen inwoners die het geld hebben om die abonnementen af te nemen. Maar eigenlijk is het veel belangrijker dat glasvezel in wijken als Feijenoord wordt neergelegd.”

Waarom hij dat zegt? Omdat dáár een groot aantal potentiële werknemers voor de haven zit, stelt Aboutaleb. Onder de nieuwe Nederlanders die er wonen – jong en oud, man en vrouw. “Daar zit een enorm kapitaal in. Als daar een goed glasvezelnetwerk ligt, kunnen mensen veel toekomstig havenwerk vanuit huis uitvoeren. Ik heb in de haven van Jebel Ali, in Dubai, zelf gezien hoe emirati-vrouwen vanuit een remote-ruimte de haven aanstuurden. In een prachtige stoel, met een kop thee naast zich. Dat kan ook gewoon vanuit huis. Dus met de dames in Feijenoord heb je een énorm kapitaal aan potentiële arbeidskrachten voor de haven van de toekomst. Maar dan heb je wel een snel glasvezelnetwerk nodig, om vertraging op de lijn te voorkomen.”

In die haven van de toekomst zullen de energietransitie en klimaatbestendigheid grote onderwerpen blijven. Wat voor een boodschap heeft u voor bedrijven die hiermee nu mee bezig zijn?

“Zie de aanpassingen die we nu moeten maken vooral ook in je bedrijfsbelang, niet als dat overheid, de provincie of de gemeente voor jóú moet regelen. Bedrijven zouden zich zorgen moeten maken over klimaat, terwijl het nu soms nog gezien als een soort linkse hobby. Ik pleit voor een nieuw klimaatrealisme. Geen overdreven onheilspellende boodschappen, maar we moeten het ook niet negeren. Zet in op klimaatbestendigheid voor het geval van te veel water of juist te weinig water in de Nieuwe Maas. We moeten ons gezamenlijk aanpassen aan het veranderende klimaat. Natuurlijk ook als het gaat om schone energie. Op mijn buitenlandse reizen voor de haven heb ik het belang van (groene) waterstof benadrukt. Dat heeft de toekomst.”

Tot slot. U kent als burgemeester uw stad van haver tot gort. Ook in de haven bent u veel geweest. Heeft u een favoriete plek in de haven?

“De hele haven is mij lief”, antwoordt Aboutaleb direct. Maar gaandeweg komt er toch een specifieker en persoonlijker beeld naar voren. “Maasvlakte 2 roept bij mij beelden van Marokko op. Van die enorme uitgestrekte vlaktes, zo ver het oog reikt, prachtig. Ik ben er nog bij geweest toen het laatste stukje van Maasvlakte 2 werd ‘gedicht’. Ik stond bij de ceremonie naast toenmalig Koningin Beatrix. Ik zei tegen haar: ‘Majesteit, Rotterdam is de enige stad van Nederland die oprecht kan zeggen dat het bijgedragen heeft aan de letterlijke groei van uw koninkrijk’. Daar kwam in dit geval geen kolonialisme aan te pas. Het vervult je natuurlijk met trots dat we zoiets in Nederland en in Rotterdam met elkaar tot stand kunnen brengen.”

Dit artikel komt uit de derde editie van het Rotterdam Port Magazine.
Tekst: Lex Bezemer & Sigrid Hesselink. Foto's: Marc Nolte